Basitçe şunu söyleyeyim: “Ne zaman”, “nasıl”dan neredeyse daha önemli. Tuvalet eğitiminin en kolay verildiği yaşlar yirmi ila otuz ay arası. Bu kesin. Biraz daha erken ya da geç de olabilir ama dikkatli olunmalı. Örneğin yirmi aylıktan küçük çocukların çoğu, bağlantıları daha büyük çocuklar kadar hızlı kuramaz, bu da sizin (çocuğunuzdan kendi kendine harekete geçmesini beklemek yerine) küçük sinyalleri algılayıp ona göre davranma konusunda daha dikkatli olmanızı gerektirir.
Öte yandan yirmi aylıktan küçüklerle çalışmak otuz aylıktan büyüklerle çalışmaya göre inanılmaz derecede kolaydır. Otuz aylıktan büyük çocuklar manipülasyon konusunda çok daha beceriklidir. Seçenek sahibi olmanın ve özgür iradenin gücünü bilirler. Annem bunu şöyle açıklamayı sever: “Çocuk konuyla ilgili seçim yapabilecek yaşa gelmeden işi halletmek istiyorsun.” Üç yaşında bir çocuğu olan herkes onların özgür iradesini dayatmakta ne kadar mahir olduklarını bilir. Güç mücadeleleriniz çok büyük olur. Kazanan ise siz olmazsınız.
Bu yirmi-otuz ay aralığının tam ortası çoğu insan için idealdir. Bu yaşta çocuğunuz sizi mutlu etmeye heveslidir, etrafındaki dünyada bulunan birçok şey arasında bağlantı kurmaktadır, hâlâ şekil verilebilir haldedir ve daha fazla sorumluluk almak için can atar. Bir düşünün. Bu yaştaki çocuklar yardım etmeye ve önemli hissetmeye bayılırlar. Evde yemek yapımına, temizliğe, ufak tefek işlere yardım etmek isterler. Dolayısıyla onlara kendilerine ait bir sorumluluk vermenin tam zamanıdır. Sizi memnun etmeye hevesli oldukları bu aşamayı lehinize kullanmanız faydanıza olur. Bu aşama doğaldır ve güzeldir ve maalesef sona erecektir. Bana güvenin.
Her zaman bazı istisnalar olacağını belirtmek isterim. Yakın zamanda yirmi aylıktan küçük çocuklarının tuvalet eğitimi alma kapasitesine sahip olduğunu anlayan anne sayısında artış görüyorum. Öte yandan tabii ki otuz-otuz altı ay aralığında gayet kolay tuvalet eğitimi alan çocuklar da vardır. Yine de benim deneyimlerime göre bu yaş aralığı işlerin zorlaşmaya başladığı zamandır. Kısacası, demek istiyorum ki üç yaş sonrasına kadar beklemek zorlanmanıza yol açacaktır. Daha küçük ya da daha büyük çocuklarla yaşanan sorunlara ileriki bölümlerde bakacağız.
Neden bu zaman dilimi?
- Gelişimsel olarak, çocuğun belli şeyleri en az bilinçli çabayla yapabilmesine izin veren belirli “fırsat pencereleri” vardır. Çocukluk boyunca bu fırsat pencerelerinden pek çoğu açılır. Örneğin, sütten kesilme… Pek çok çocuk on iki aylıkken sütten kesilir çünkü bu yaşta bunu yapmak çok kolaydır. Dördüncü ay, on ikinci ay, yirmi dördüncü ay ve otuzuncu ay kolayca sütten kesme için kanıtlanmış fırsat pencereleridir. Başka zamanlarda da yapılabilir mi? Elbette; sadece şu var ki o zaman hem annenin hem de çocuğun daha fazla çaba sarf etmesi gerekecektir. Benzer şekilde, dil öğrenme konusunda da bir fırsat penceresi vardır. Araştırmacılar ve ebeveynler bir çocuğun beş yaşından önce ikinci bir dili öğrenmesinin ne kadar kolay olduğunu bilirler. Bir keresinde beş yıllık hayatının tamamını madde bağımlısı annesiyle birlikte bir apartman dairesine kapalı halde geçirmiş bir çocukla çalışmıştım. Çok sınırlı sosyal deneyim yaşadığından, anadili olan İngilizceyi öğrenmesi için kullanması gereken fırsat penceresini kaçırmıştı. Bu çocuk hâlâ büyük oranda konuşma terapisine ihtiyaç duyuyor ve okulda zorluk çekiyor. En az çabayla tuvalet eğitimi vermek içinse fırsat penceresi yirmi ila otuz ay arasıdır. Eğitimi bu aralıkta vermek daha kolaydır, hepsi bu.
Bu zaman dilimi bir yandan da yeni beceriler öğrenme konusunda durgunluk dönemidir. Çocuğunuz yemek, yürümek ve ayrılık anksiyetesiyle baş etmek gibi temel şeyleri muhtemelen öğrenmiştir. Bu dönemde de sadece becerilerini daha da geliştiriyordur. Gelişimsel açıdan çalışılması gereken çok büyük şeyler yoktur. Bu arada pencerelerin birbirine etki ettiğini unutmayın. Yani çocuğunuz başka büyük geçişlerde gecikme yaşadıysa tuvalet eğitiminde de gecikmesi doğaldır.
- Bir çocuğa tuvaleti kullanmayı öğretmek ona haysiyet ve özsaygı kazandırır. Bu yaşta çocuğunuz ışık hızıyla öğrenmektedir. Muhtemelen onun kapasitesine bakıp hayrete düşüyorsunuzdur. Kapasitesine…Bir çocuğun kapasitesini hafife almayın. Hâlâ kendi kakasının içinde oturan çocuklarının dehasıyla hava atan bir sürü ebeveyn görüyorum. Bu yanlış. Bu yeni beceriyi öğrenemeyeceğini düşünmek çocuğunuzun zekâsına hakarettir.
- Pek çok nedenle, otuz aydan sonra çok fazla beklerseniz tuvalet eğitimi hem çocuğunuz hem de sizin için sıkıntılı bir iş halini alır. Kavga edersiniz, güç mücadelelerine girersiniz ve işler hızla çirkinleşir. Eğitimin tamamlanması çok daha uzun sürer. Tecrübelerime göre, çocuğunuz dört yaşından önce eğitimi tamamlamadıysa, gece altına kaçıran bir çocuğa dönüşme ihtimali yüzde 50 artar. Düşük özsaygıyı tecrübe etmek ister misiniz? Arkadaşınıza kalmaya gidin ve yatağınızı ıslatın.
- Ayrıca, bahsetmiş olduğum gibi, otuz aydan sonra çocuğunuz bireyselleşme sürecine girecek ve ayrı bir kişi olduğunu, sizden ayrı ve farklı olduğunu anlayacaktır. Bu sürece damgasını vuran da isyankârlık ve dirençtir, çünkü bu şekilde o, özgür iradesini ifade eder. Bu süreç normaldir ama tuvalet eğitimi vermek için bu dönemi beklerseniz işler çirkinleşebilir. Aranızda güç mücadelesi yaşanır ve tüm gücü elinde bulunduran taraf -çiş ve kaka biçiminde- ilk defa çocuğunuz olur. Bunu kazanamazsınız.
- Bu ideal tuvalet eğitimi zaman aralığına genelde başka göstergeler de eşlik eder ki benim yaştan da önce baktığım şey bu göstergelerdir:
Çocuğunuz kaka yapmak için bir köşeye ya da özel bir yere gidiyor mu?
“Ali Babanın Çiftliği” şarkısını ezbere söyleyebiliyor mu?
İhtiyaçlarını dile getirebiliyor mu? Bundan kastım şunlar:
Çocuğunuz susadığında su, meyve suyu ya da süt istiyor mu?
Acıktığında yiyecek bir şey istiyor mu (sözlü olması şart değil)?
Markette bir şeker için sinir krizi geçirebiliyor mu?
Herhangi bir şey için sinir krizi geçirebiliyor mu?
Çocuğunuz kaka yapmak için ayrı bir yere gidiyorsa -mesela masanın altına giriyor, başka bir odaya gidiyor, hatta belki sadece arkasını dönüyorsa- tuvalet eğitimi verme zamanı kesinlikle gelmiştir. Bu, çocuğunuzun kaka yapmayı mahremiyetle ilişkilendirdiğinin göstergesidir ve doğal ve doğru bir gelişmedir. Çocuğunuz utanç belirtisi gösteriyor demektir. Netleştirmek için söylüyorum, bu bedensel fonksiyonlar tamamen normaldir ve çocuğunuzu bunlar için utandırmamanız gerekir. Bununla birlikte, toplumsallaşma süreciyle birlikte başkalarının önünde bedensel fonksiyonları göstermek utanca yol açmaya başlar. Siz de ders verdiğim sınıfta otururken altınıza kaka yapsanız, utanırsınız. Sizi uyarıyorum, çocuğunuzun hazır olduğuna dair bu işareti alamaz ve ona göre davranmazsanız çocuğunuz çok geçmeden utanmayı unutacaktır. Bu olduğunda da beş yaşında olmasına rağmen pantolonuna kaka yapmayı sorun etmeyen bir çocukla karşı karşıya kalırsınız.
Tecrübelerime göre, “Ali Babanın Çiftliği” şarkısı, çocuğunuzun içinde bulunduğu aşamayı kesin olarak olmasa da kabaca gösteren işaretlerden biridir. Bu şarkıyı ezbere söyleyebilen çocuklar belli düzeyde konuşmayı öğrenmiş, büyük olasılıkla da tekrar yoluyla öğrenmiştir. Yani belki çocuğunuz paragraflarca konuşmuyor olabilir; ama bu şarkıyı söyleyebiliyorsa muhtemelen hazırdır. Tekrar ediyorum, ben sadece kendi tecrübelerime dayanarak bu şarkı ile tuvalet eğitimi kolaylığı arasında bir ilişki olduğunu gördüğümü söylüyorum.
Sinir krizleri çocuğunuzun bir şey -herhangi bir şey- istemesinden ve sizin ona o şeyi vermemenizden kaynaklanır. Çocuğunuz susuzluğunun, açlığının ve isteklerinin farkında olup bu farkındalığa göre harekete geçebiliyorsa, bedensel fonksiyonlarını kontrol etme becerisine de sahiptir ve tuvalet eğitimi almaya hazırdır.
Gerektiği kadar vurgulamamış olduğum ihtimaline karşı tekrar edeyim, yirmi ila otuz ay arası tuvalet eğitimi için mükemmel bir zamandır. Bana güvenin. Otuz aydan sonra tuvalet eğitimi vermeye çalıştığınızda karşılaşacağınız direnç ürkütücü olabilir.
Şimdi, diyelim ki çocuğunuz bahsettiğim işaretlerin hepsini veriyor ama yine de siz onun hazır olduğuna pek emin değilsiniz. Ya da hiç emin değilsiniz. Ya da bu işi ağzınıza yüzünüze bulaştırmak istemiyorsunuz. Ya da herkes ama herkes size yirmi dört ayın, tuvalet eğitimi vermek için çok erken olduğunu söylüyor.
