Çocuklar ev işlerinde yardımcı olduklarında, hem kendilerini yararlı hissederler hem de sorumluluk alma bilinçleri gelişir. Bu yazıyı okuyan birçok anne baba evişleri yapmaya erken başlayan çocukların, “yararlı olmak” ve “aidiyet” duygularının daha fazla geliştiğini zaten biliyor. Yine de pek çok ailede ev işleri sürekli bir çatışma ve güç savaşına dönüşebiliyor. Okuduklarımızı, duyduklarımızı uygulamak çok kolay olmuyor.
Danışan ailelerden gördüğüm kadarıyla sorunun önemli bir parçasını hangi yaştaki çocuğa hangi işlerin verilebileceğinden emin olmamak oluşturuyor. Kimi ebeveyn nereden başlayacağını bilemezken kimi ebeveyn de artık her şey için çok geç kaldıklarını düşünüyor. “Biz hata ettik, daha erken alıştırmalıydık, şimdi söylediğimde suratıma garip garip bakıp çekip gidiyor” diyorlar.
Çocuklara sınır koymak
Hangi yaşta hangi işler yapılabilir:
Üç yaş çocukları için ev işleri
- Oyuncakları toplayıp yerlerine kaldırmak
- Peçete, tabak, çatal kaşığı sofraya koymak (ama istenen biçimde olmayabilir)
- Sokak kapısına bırakılan ekmeği, gazeteyi içeri almak
- Alçaktaki askılara ceket, hırka asmak
Dört yaş çocukları için ev işleri
- Sofrayı kurmak
- Elektrik süpürgesini tutmak, yer silmek, toz almaya yardımcı olmak
- Kek yaparken elektrikli karıştırıcıyı tutmak
- Oyun oynadıktan sonra oyuncaklarını veya kendine ait eşyaları kaldırmak
Beş yaş çocukları için ev işleri
- Yedikten sonra kirli tabağını temizlemek
- Sofrayı, her şeyi yerli yerine koyarak hazırlamak
- Yatağını düzeltmek, kirli giysilerini sepete atmak
- Ayakkabılarını bağlamayı öğrenmek
Altı yaş çocukları için ev işleri
- Çiçekleri sulamak
- Giyeceklerini dolaba asmak
- Sebzeleri soymak
- Basit yiyecekleri bir büyüğün yanında pişirmek (tost, sosis)
Yedi yaş çocukları için evişleri
- Bahçeyi sulamak
- Alışveriş malzemelerini arabadan içeri taşımak
- Sabahları çalar saatiyle kendi başına kalkmak
- Kendi okul yemeğini hazırlamak
Sekiz dokuz yaş çocukları için ev işleri
- Peçeteleri katlayıp masayı tam olarak hazırlamak
- Basit elektrikli aletleri (mutfak robotu gibi) yardım olmaksızın kullanmak
- Odasındaki çekmeceleri, dolapları temiz ve düzenli tutmak
- Kimse söylemeden derslerini düzenli olarak yapmak
On yaş çocukları için ev işleri
- Kendi yatak çarşaflarını değiştirmek
- Yardım olmadan bulaşık makinesini yerleştirip çalıştırmak
- Kendi randevularını (dişçi, öğrenci koçu, özel ders hocası vb) takip etmek
- Hazır kek, hamur vb ile basit yiyecekler hazırlamak
On bir on iki yaş çocukları için ev işleri
- Evde tek başına kalabilmek
- Kendi hobilerinden sorumlu olmak
- Misafir ağırlayabilmek
- Bağımsız olarak ödev yapma ve sınava çalışma programını yürütmek
U Y A R I : Toplumsal rol modellerine uyacağız diye, kız çocuğunuzla oğlan çocuğunuz arasında ev işlerinin sorumluluğunu dağıtırken hiçbir şekilde ayrım yapmayın. Daha en baştan adalet duygusu zedelenmiş bir çocuk hayata güvenemez.
Bazı ailelerde çocuklarının kendilerinin yapabilecekleri işleri, onların yerine yapma alışkanlığı var. Çünkü kendileri yaptıklarında daha kolay ve çabuk oluyor. Çocuklarının yapmasını bekleyene kadar sabredemiyorlar.
Bazı aileler de çocuklarının yaşlarına uygun ev işlerini yapabilecek kadar büyüdüklerine inanamıyorlar. Eğitimli yuvalara çocuklarını gönderdiklerinde ise orada yapabildiklerini görüyorlar. Evde yapamaz dedikleri çocukları yuvada eşyalarını düzenliyor, kendi başına giyiniyor, tabağıyla bardağının mutfağa götürülmesine yardım ediyor. Ev işleri konusunda bu yuvalarda, evde yapılmayan bir şeyin yapıldığını fark ediyorlar: Kesin sınırları, kuralları koymak ve beklentileri açıkça belirtmek.
Evde bunun için aileler aile toplantısı yapabilir, herkesin görev dağılımının gösterildiği notlar asabilirler. (Çocuğunuz henüz okuma yazma bilmese bile işe yaradığını göreceksiniz).
Çocuğu için her şeyi yaptığını; işten ayrılıp tüm vaktini ona ayırdığını ama okul başarısını yakalayamadıklarını söyleyip nerede hata yaptığını anlamak isteyen bir danışanım vardı. Başka bir danışanım ise geç saate kadar işte olduğu halde on yaşındaki kızının okul başarısından memnundu; hedef belirleme desteği için gelmişlerdi. Bu iki aile tesadüfen arka arkaya randevu almışlardı ve karşılaştılar. Fedakârlığını anlatan anne, oğlunun ayakkabılarına galoşu giydirirken, diğer danışan öğrencim ona şaşkınlıkla bakmıştı: çünkü aralarındaki yaş farkı sadece dört aydı ve o hemen bütün işlerini kendisi yaparken küçük yeğeninin bakım sorumluluğunu da alıyordu.
Kendi sorumluluğunu erken yaşta almasına izin verilen çocuğun okulda başarılı olması tesadüf değildir.
Ev işlerinde sorumluluk vermekte geç kaldıklarını fark eden anne babalar bunun artık çatışmasız yapılmasının imkânsız olduğunu düşünebilirler. İmkânsız değil ama biraz daha zor, çok daha fazla kararlılık ve sabır gerektiren bir süreç. Çünkü bir çocuğa ev işi sorumluluğu veriyorsanız ve o çocuk kendisini bildi bileli bu işleri başkası yapmışsa, bunun kendi görevi olduğunu anlamakta zorlanacaktır. Çocuğa bu görevi devralacağını açıkça ve güç mücadelesine girmeden söylemelisiniz.
Bu işlerden kaçmak için tartışmak ve pazarlık etmek isteyecektir. Anne baba olarak ona, sözlerinizle “yapmak zorundasın” derken, davranışlarınızla “yapmasan da olur, ben yapıyorum” mesajı vermemeye çok dikkat etmeniz gerekir. “Tatil boyunca her akşam saat yedide mutfağın temiz olması, bulaşıkların kalkması, makinenin boşaltılması senin görevin, işler tamamlanmadan hiçbir arkadaşınla görüşmek yok” dediyseniz artık bu sözlerinizin arkasında sağlam durmanız şart. Çeşitli testlere tabi tutulacağınızı da aklınızdan çıkartmayın. Hiçbir şekilde pazarlık etmeyin. Sorumluluğunu baştan savma, dikkatsizce yerine getirmesine de müsamaha göstermeyin. Böyle bir tutumun bir kereliğine bile kabul görmesi ona şu mesajı verir: “İşlerini yarım yamalak yapsan da olur.” Bu nedenle verdiğiniz görevi net bir şekilde anlatın ve almak istediğiniz sonucu gösterin (Mutfağı bu şekilde istiyoruz, gibi).
Kıyamamak, göz yummak gibi onun “iyiliğini” düşünerek yaptığımız pek çok davranışımızla aslında ona kötülük ediyoruz. Sorumluluk almayı öğrettiğinizde çocuklarınız kendilerini yeterli ve yetkin görebilecek, okul ve hayat başarısını çok daha rahat yakalayabileceklerdir.
Banu Uzkut Onuk
Aile ve Öğrenci koçu, Eğitmen
banu@kuraldisi.com
