Olası flörtler, işveren ve elemanlar, organizasyon üyeleri, hatta akraba ve arkadaşlar bile çok çatışmacı kişilikler çıkabilir. Bu kitapta, bu kişilikleri nasıl mümkün olduğunca erken teşhis edip, onlardan kaçınacağımızı, hayatımızın bir parçası haline geliyorlarsa da onlarla nasıl baş edeceğimizi görmek için belirli örnekleri ve daha fazlasını ele alacağız. Bu kişiliklerden birine sizin sahip olduğunuz fikrine varmanız halindeyse, kendinize nasıl yardımcı olabileceğinize ve hayatınızı mahvetmekten kaçınabileceğinize eğileceğiz.
Pekâlâ. Çıktığınız kişiye güvenebilir misiniz? İşyerindeki yeni elemana? Yatırım danışmanına? Size sigorta poliçesi satmak isteyen amcanıza? Yeni, yakışıklı din görevlisine? TV’deki siyasi adaya? Buna pek az bilgiye dayanarak -çoğu zaman da saniyeler içinde- karar vermeniz gerekir.
Neyse ki, insanların yüzde 80-90’ının söyledikleri gibi olduğuna, söylediklerini yapacağına ve birlikte yaşamamızı sağlayan toplumsal kurallara uyacağına güvenebilirsiniz.
Ancak, hayatınızı cehenneme çevirebilecek beş tip de insan vardır. İtibarınızı, özgüveninizi, kariyerinizi mahvedebilirler. Maddi varlığınızı, beden ve akıl sağlığınızı yıkıma uğratabilirler. Bazısı, fırsat verecek olursanız sizi öldürecektir.
Bu kişilikler insanlığın yaklaşık yüzde 10’unu oluşturur, on kişiden biridirler. Kuzey Amerika’daki sayıları otuz beş milyondan fazladır. Eninde sonunda böyle birinin hedefi olmanız ihtimal dahilindedir. Bunun için bu kitabı okumanız önemli.
Bu kişilerin her biri, çok çatışmacı kişilik adını verdiklerimizin uç bir örneği. Normalde çatışmaları yatıştırma ya da çözmeye çalışan çoğumuzun tersine Çok Çatışmacı Kişilikler (ÇÇK) zorlanımlı bir şekilde çatışmaları körükleme eğilimindedir. Bunu genelde, başlangıçtaki çatışma çok önemli olmasa da aylar ya da yıllarca -sözlü, maddi, itibara yönelik ve çekişmeli bir şekilde- acımasızca saldırdıkları Günah Keçilerine yüklenerek yaparlar. Günah Keçileri genellikle yakınlarındaki biri (iş arkadaşı, komşu, arkadaş, partner ya da aile bireyi) veya otorite sahibi bir kişi (patron, bölüm başkanı, polis, devlet görevlisi) olur. Ancak kimi zaman da tamamıyla rastlantısal olabilir.
Çok çatışmacı kişilikler insanlık tarihi boyunca bizimle beraber olmuştur. Fakat nasıl düşündüklerini, hareket ettiklerini ve onları harekete geçirenin ne olduğunu ancak geçtiğimiz yıllarda anlamaya başladık.
Birçok ÇÇK bir ya da daha fazla kişilik bozukluğu özelliği barındırır. Bunlar, ruh sağlığı uzmanlarının bir tür ruhsal hastalık olarak değerlendirdiği ciddi, kimi zaman tehlikeli bozukluklardır.
Hayatınızı mahvedebilecek beş tip insan daha önce verdiğimiz gerçek hayattan örneklerin sırasıyla şöyle:
Narsisistik ÇÇK’ler: Çoğunlukla başlangıçta gayet hoş görünürler ancak başkalarından çok üstün olduklarına inanırlar. Günah Keçilerine hakaret eder, küçük düşürür, yanıltırlar ve onlara karşı empatiden yoksundurlar. Aynı zamanda başkalarından sürekli olarak hak etmedikleri bir saygı ve dikkat talep ederler.
Sınır ÇÇK’ler: Çoğunlukla başlangıçta çok cana yakındırlar. Fakat bir anda ve öngörülemez bir şekilde son derece öfkeli bir hale geçebilirler. Bu geçiş sırasında sudan ya da olmayan hataların öcünü almaya girişebilirler. Günah Keçilerine fiziksel şiddet, sözlü taciz, yasal adımlar içeren ya da onların itibarına yönelik kötücül saldırılara girişebilirler.
Antisosyal (ya da sosyopatik) ÇÇK’ler: Son derece karizmatik olabilirler fakat cazibeleri yalan, hırsızlık, herkesin ortasında aşağılama, fiziksel olarak zarar verme ve -uç durumlarda- cinayet işleyerek başkaları üzerinde hâkimiyet kurma güdülerinin kılıfıdır. Antisosyal ÇÇK’ler pişmanlık tanımaz ve vicdandan yoksun oldukları söylenir.
Paranoid ÇÇK’ler: Derinden kuşkucudurlar ve sürekli olarak ihanetten korkarlar. Kendilerine yönelik komplolar hayal ettiklerinden, Günah Keçilerinden önce davranıp onlara zarar verme umuduyla önleyici saldırılar gerçekleştirirler.
Histriyonik ÇÇK’ler: Gayet dramatik, heyecan verici bir kişilikleri olabilir. Çılgınca ve aşırı hikâyeler anlatabilirler (kimi zaman bunların gerçekle hiçbir ilgisi yoktur). Zamanla çevrelerindekiler, özellikle de Günah Keçileri için çok zarar verici ve duygusal olarak tüketici olabilirler.
Kişilik bozukluğu olan herkes ÇÇK değildir, çünkü hepsi Günah Keçilerine saldırmaz. Çoğu kendini sadece bir kader kurbanı gibi çaresiz hisseder ve belirli bir kişiyi suçlamaz. Bazıları kendi halindedir ya da davranışı (çoğunlukla terapi ve ilaç yardımıyla) kabul edilebilir sınırlar içindedir. Sokakta arabaların camlarını kırarak yürüyenler gibi, bazıları da rastgele bir saldırganlık sergiler.
Hayatınızı mahvedebilecek bir insan ortaya çıkaran bileşim, ÇÇK (Günah Keçileri olan) ve (kendi davranışı üzerine asla düşünmeyen, bunu değiştirmeye çalışmayan) bir kişilik bozukluğunun bir araya gelmesidir. Birlikte girişeceğimiz araştırmanın konusu da bu bileşimdir.
